Η 11η Δεκεμβρίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα των Βουνών. Η Ελλάδα είναι μία χώρα που η γεωγραφία της και μόνο την καθιστά ορείνη σε μεγάλο ποσοστό. Πιο αναλυτικά ο ορεινός όγκος της χώρας μας καταλαμβάνει έκταση 77,6 εκ. στρ. από τα οποία τα 13,08 εκ. στρ. είναι έκταση που μπορεί να καλλιεργηθεί, τα 36,42 εκ. στρ. είναι βοσκότοποι και τα 24,02 είναι δάση (Παπαδημάτου και Ρόκος, 2004).
Οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας, όπως άλλωστε συμβαίνει στην πλειοψηφία των ορεινών περιοχών του κόσμου, αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα προβλήματα τα οποία εστιάζονται κυρίως στην εγκατάλειψη και ερήμωσή τους, στην γήρανση του πληθυσμού, στον οικονομικό μαρασμό, στον κατακερματισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, στη μικρή βλαστητική περίοδο, στις ακραίες καιρικές συνθήκες, στο έντονα και ραγδαία εναλλασσόμενο ανάγλυφο, στην έλλειψη βασικών υποδομών σε θέματα υγείας, παιδείας, επικοινωνίας κ.λπ. και στις απειλές που δέχεται το μοναδικό αλλά και ιδιαίτερα ευαίσθητο και ευάλωτο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον τους (Μιχαηλίδου και Ρόκος, 2004, Παπαδημάτου και Ρόκος, 2004, Ρόκος, 2004, 2007). Τα προβλήματα αυτά είναι απόρροια τόσο των ιδιαιτεροτήτων του ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος, όσο και των κοινωνικών, πολιτικών, πολιτισμικών και οικονομικών συνθηκών και συγκυριών οι οποίες καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό συγκεκριμένες περιόδους της ελληνικής ιστορίας (Ρόκος, 2004).
Επιπλέον, οι ορεινές περιοχές εμφανίζουν τον υψηλότερο δείκτη γήρανσης των αρχηγών των εκμεταλλεύσεων με ποσοστό εκμεταλλεύσεων με αρχηγούς ηλικίας άνω των 55 ετών 60,5%. Όσον αφορά στις απειλές που δέχεται το φυσικό περιβάλλον και η βιοποικιλότητα, αυτές αφορούν κυρίως σε περιοχές όπου ο μαζικός τουρισμός είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένος, π.χ. χιονοδρομικός τουρισμός ή όπου λαμβάνουν χώρα δραστηριότητες επιβαρυντικές για το περιβάλλον, π.χ. λατομεία, μεγάλα οδικά έργα κ.λπ., χωρίς βέβαια να μπορεί κανείς να αγνοήσει τις όλο και εντονότερες πιέσεις λόγω της πλανητικής κλιματικής αλλαγής, όπως είναι η μείωση των χιονοπτώσεων και η αύξηση της συχνότητας ακραίων καιρικών φαινομένων με αποτέλεσμα την εμφάνιση, πλημμυρών, κατολισθήσεων και άλλων καταστροφών.
Τέλος, οι ορεινές περιοχές αποτελούν ακόμα πόλους διατήρησης και μετάδοσης των τοπικών παραδόσεων και των τοπικών δεξιοτήτων και τεχνογνωσίας. Ο κίνδυνος εγκατάλειψής τους ή/και οι αναπτυξιακές στρατηγικές οι οποίες δεν είναι προσαρμοσμένες στον ιδιαίτερο φυσικό και κοινωνικοοικονομικό χαρακτήρα τους μπορεί να αλλοιώσουν τον ιδιαίτερο πολιτισμικό πλούτο τους. (http://www.ntua.gr/MIRC/keimena/Michailidou%20-%20Greek%20mountainous%20regions.pdf)
Στην Κρήτη πριν από 6 χρόνια (2008) ξεκίνησε μία σημαντική πρωτοβουλία. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης ίδρυσε στις 18 Ιανουαρίου του 2008 το Πανεπιστήμιο των Όρεων. Σκοπός της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας ήταν να γίνει ένα δυναμικό άνοιγμα της ακαδημαϊκής κοινότητας στους ανθρώπους της υπαίθρου, την αγνή γνώση και ευγένεια.
Όπως αναφέρουν και στην ιδρυτική τους διακήρυξη : «Οι κάτοικοι των περιθωριοποιημένων κοινωνιών, μπολιασμένοι από την επίπεδη πληροφόρηση του «κουτιού» με την επίκτητη ψευδαίσθηση της «εφήμερης ευημερίας» της καταναλωτικής υπερ-τεχνολογικής κοινωνίας, εγκαταλείπουν τα χωριά τους, χωρίς κανείς να μπορεί να τους αποτρέψει να μην έχουν ρίζες, να μην έχουν μνήμες, να μη λησμονούν εκείνο το παλιό περιβάλλον στο οποίο έπαιζαν μικροί αποκτώντας τα πρώτα τους βιώματα... Όλα αυτά οδηγούν στην αποδόμηση του κοινωνικού ιστού και στον κοινωνικό αποκλεισμό κυρίως της περιφέρειας, η οποία μέσα από ιδιότυπη, μη βιωματική πολιτισμική μετάλλαξη, καταλήγει στο αποτέλεσμα του ψυχρού επίπεδου πολιτισμού της τηλεόρασης και του πλαστικού χρήματος, καθώς και στη συνεπακόλουθη εξάρτηση και εργασιακή υποθήκη».
Με την μέθοδο της αλληλοδιδασκαλίας το Πανεπιστήμιο των Όρεων εργάζεται για να εξασφαλίσει τον ίσο και άμεσο διάλογο των αστικών κέντρων με τις περιοχές της περιφέρειας με σκοπό:
• Να προωθήσει την αναδιανομή των μαθησιακών ευκαιριών σε άτομα που στερούνται το δικαίωμα στην άμεση ή έμμεση γνώση
• Να ευαισθητοποιήσει γύρω από τις γεωγραφικές, πολιτισμικές, οικονομικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες των περιοχών
• Να βελτιώσει τις συνθήκες υγείας που παρέχονται σε αυτές τις περιοχές
• Να προστατεύσει τις μακραίωνες παραδόσεις και μεθόδους παραγωγής θέτοντας παράλληλα υψηλά κριτήρια σε ό,τι αφορά την αισθητική αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος
Για τον σκοπό αυτό η δράση του επικεντρώνεται σε 4 άξονες: στην υγεία, στην κοινωνία/πολιτισμό, στην οικονομία/ περιβάλλον και στην παιδεία. Οι πιο άμεσες δράσεις του σχετίζονται με τη διοργάνωση δημόσιων διαλέξεων, συναντήσεων, εκδηλώσεων, σεμιναρίων ενισχυτικών για τη διδασκαλία σχολικών μαθημάτων και ιατρικών εξορμήσεων.
Συμπερασματικά, το “Πανεπιστήμιο των Ορέων” αποτελεί το εγχείρημα συγκρότησης μιας δυναμικής κοινότητας ερευνητών, πανεπιστημιακών, κοινωνικών εταίρων και πολιτών της ορεινής περιφέρειας που γνήσια αλληλεπιδρούν και αμοιβαία μαθαίνουν.
